به فارسی بابونه و در مغرب بابونق نامند.

ماهیت آن: گیاهی است با شاخه های سبز و نازک و باریک و برگ آن ریز و باریک و اندکی طولانی است و وسط گل آن زرد بوده و اطراف آن برگ های ریز سفید دارد .بهترین آن گل ریز بسیار خوشبوی آنست و مراد از بابونه گل آنست.

طبیعت آن: در دوم گرم و در آخر اول خشک.

افعال و خواص گل آن: لطیف کننده و حل کننده است و باز کننده و تقویت کننده مغز و اعصاب و قدرت جنسی است و  قوّت پادزهری و جاری کننده عرق و شیر و ادرار و حیض می باشد و جهت امراض مغزی و درد سر و آبریزش بینی و از بین برنده بقایای رمد(آماس چشم) و تحلیل برنده بادهای گوش و هپاتیت و زردی و تسکین دهنده خستگی و ماندگی و درد سینه و کبد و احشا و مقعد و رحم است و تحلیل ولینت دهنده اورام آنها و بیضه و سایر اعضا است. و سنگهای مثانه را می ریزاند و در اخراج و دفع مشیمه وجفت از رحم و دفع عفونت سودا و بلغم و تب های عفونی و کولیت روده و بند آمدن ادرار و سختی زایمان و احتباس حیض به صورت شرب و ضماد و طلاء نافع است و بدن را از اخلاط پاک می کند و نشستن در پخته شده آن نیز در اکثر بیماری های مذکوره مفید است و بخور پخته آن با سرکه جهت رفع نزولات و درد چشم با مداومت آن مفید است اما باید بعد از تنقیه ماده باشد و خاییدن آن جهت زخم های دهان و شستن چشم با آب مطبوخ آن به تنهایی جهت درد چشم نافع است و بخور آن در آتش جهت گریزاندن حشرات مؤثر است.

مقدار شربت آن: تا سه مثقال یعنی 15گرم.

منع مصرف:مضر است برای حلق و مصلح آن عسل و شربت انار است.

ریشه آن گرم تر و خشک تر است و در تأثیر آن قوی تر از گل آن بوده و یک مثقال با شراب و عسل بسیار محرک نیروی جنسی است.

برای تهیه روغن آن ؛گل آن را در 4برابر روغن کنجد می اندازند و در آفتاب می گذارند و هفته ای یک مرتبه تجدید می نمایند تا سه دفعه و یا اینکه در آب جوش می ریزند تا روغن بماند و آب آن بسوزد و باید احتیاط نمایند که روغن نسوزد و اگر در در دو برابر آن طبخ دهند و اگر خشک باشد نصف وزن تازه آن را بگیرند سپس مالیده و صاف کرده در 4برابر روغن کنجد داخل نمایند و طبخ دهند.

طبیعت آن: گرم در دوم و خشک در اول.

افعال و خواص روغن بابونه: از بین برنده ورم های سرد و خشک کننده رطوبات و چرب کردن با آن جهت دفع لرز تب های بلغمی و سودایی و جاری کردن عرق و گرفتگی سلولهای پوستی که از سرما باشد و تحلیل بادهای حبس شده در اعضا و درد کمر و مفاصل و نقرس مفید است و ریختن آن در گوش جهت سنگینی گوش نافع است.

جهت مطالعه آن گروه از مخاطبینی که علاقه مند به متن اصلی این گفتار (که به نقل از مخزن الادویه است) هستند در انتهای این مطلب، متن اصلی درج شده است.

*******************************

مطالبی که در ذیل می آید مربوط به پژوهش های دکتر میرحیدر است که از کتاب معروف ایشان به نام معارف گیاهی ذکر گردیده است:

بابونه

بابونه به طور کلی به تعدادی از گیاهان گفته می‌شود که از خانوادۀ گیاهی Compositae تیرۀ فرعی Radiae ولی از جنسها و گونه‌های مختلف و متفاوت می‌باشند. از نظر شکل خارجی تا حدودی شبیه به هم هستند ضمن اینکه اختلافاتی کم و بیش درآنها وجود دارد. گونه‌های مختلف آنها عبارت‌اند از Anthemis ، Chrysanthemum و Pyrethrum.

مشخصات

این گیاهان یکساله یا چند ساله عموماً دارای برگهایی سبز با بریدگی‌های عمیق است، در بعضی از آنها بریدگی بقدری عمیق است که برگ به شکل نخهایی درآمده مانند برگ شبت نظیرMatricaria camomille.

گلهای آنها عموماً به شکل طبق منفرد که در Maatricaire فلسی بین گلهای طبق وجود ندارد ولی در جنس Anthemis بین گلهای یک طبق فلس وجود دارد. عموماً طبق آنها دارای دو نوع گل است. گلهای زبانه‌ای سفید در اطراف طبق و گلهای لوله‌ای زرد یا قهوه‌ای در وسط طبق. از نظر ارتفاع گیاه، اغلب آنها کوتاه در حدود یک وجب حتی بعضی گسترده روی زمین و تک و توک بلند و ساقه آنها تا یک متر می‌رسد. در کتب طب سنتی قدیم که با تقسیم بندی گیاه شناسی مدرن آشنایی نداشته‌اند با توجه به مشخصات ظاهری آنها را طبقه بندی کرده و شرح می‌دهند و انواع آنها را با نامهای «بابونه»، «بابونۀ چشم گاو»، «بابونج»، «بابونه صغیر»، «بابونه کبیر»، «اقحوان»، «اقحوان متعفن»، «اقحوان تلخ»، «بابونۀ رومی»، «بابونۀ شیرازی»، «بابونۀ زرد» و ... نام می‌برند. از نظر خواص دارویی شباهت زیادی به هم دارند و نوعاً گل آنها مصرف دارویی دارد و معمول است که در بازار گل هر یک بتنهایی و یا مخلوطی از گلهای چند نوع مختلف از آنها تحت نام بابونه یا گل بابونه یا سایر نامهای یادشده فروخته می‌شود.

در این کتاب از نظر اهمیت، به ذکر مختصری از مشخصات و خواص دارویی تعدادی از معروفترین آنها می‌پردازیم.

*************************************************

جهت مطالعه آن گروه از مخاطبینی که علاقه مند به متن اصلی این گفتار (که به نقل از مخزن الادویه است) هستند در ذیل  متن اصلی درج شده است:

بابونج

به فتح بای موحده و الف و ضم بای موحده و سکون واو و فتح نون و جیم به فارسی بابونه و در مغرب بابونق نامند.

ماهیت آن: گیاهی است شاخ های آن سبز و نازک و باریک متشعب و به قدر ذرعی و زیاده بر آن و برگ آن ریزه و باریک اندک طولانی و وسط گل آن زرد و اطراف آن برگ های ریزه سفید و از گل اقحوان ریزه تر و بهترین آن گل ریزه بسیار خوشبوی آنست و عندالاطلاق مراد گل آنست.

طبیعت آن: در دویّم گرم و در آخر اول خشک.

افعال و خواص گل آن: ملطف و محلل بی جذب و مفتح و مقوی دماغ و اعصاب و باه و با قوّت تریاقیه و مدر عرق و شیر و بول و حیض و جهت امراض دماغی و درد سر و نزلات و تحلیل بقایای رمد و تحلیل ریاح گوش و ربو و یرقان و تسکین اعیا و درد سینه و جگر و احشا و مقعده و رحم و تحلیل و تحلیل و تلیین اورام آنها و بیضه و سایر اعضا و تفتیت حصات مثانه و اخراج مشیمه و دفع عفونت سودا و بلغم و حمیات عفونی و قولنج و ایلاوس و عسرالبول و عسر ولادت و جرب رطب و احتباس حیض شرباً و ضماداً و طلاءً نافع و بدن را از اخلاط ردیه پاک گرداند و به دستور جلوس در طبیخ آن و نطول آن در اکثر علل مذکوره و بخور پخته آن با سرکه جهت رفع نزولات در انتها و درد چشم با مداومت آن مفید اما باید که بعد از تنقیه ماده باشد و خاییدن آن جهت قلاع دهان و ذرور آن جهت غرب منفجر بغایت نافع و شستن چشم با آب مطبوخ آن به تنهایی جهت درد چشم و بخور آن در آتش جهت گریزاندن هوام مؤثر.

مقدار شربت آن: تا سه مثقال.

بدل آن: قیصوم و برنجاسف و اقحوان.

مضر حلق، مصلح آن عسل و شربت انار.

بیخ آن گرم تر و خشک تر و در افعال قوی تر از گل آن و یک مثقال با شراب و عسل بسیار محرک باه است.

و روغن آن که گل آن را در روغن کنجد چهار وزن آن اندازند و در آفتاب گذارند و هفته ای یک مرتبه تجدید نمایند تا سه دفعه و یا اینکه در آب جوش دهند تا روغن بماند و آب آن بسوزد و احتیاط نمایند که روغن نسوزد و اگر در قدری مضاعف طبخ دهند تا قوّت آن تمام در آب آید و اگر خشک باشد نصف وزن تازه آن بگیرند پس مالیده و صاف کرده در روغن کنجد چهار وزن آن داخل نمایند و طبخ دهند بهتر است.

طبیعت آن: گرم در دویّم و خشک در اول بلکه در خشکی معتدل.

افعال و خواص آن: محلل اورام بارده و مرکبه و مجفف رطوبات و تدهین بدان جهت دفع لرز حمیات بلغمی و سوداوی و ادرار عرق و اعیا و تسدید مسام که از سرما باشد و تمدد و تحلیل ریاح محتبس در اعضا و درد کمر و مفاصل و نقرس و قطور آن در گوش جهت ثقل سامعه نافع.