تاریخچه پزشکی در ایران به دوران قبل از زرتشت می رسد

آغاز تاریخچه پزشکی در ایران در واقع از دوره ای شروع می شود که "پاتها" در زادگاه اولیه خود در نزدیکی خوارزم زندگی می کردند و اولین پزشک آریایی که "تریتا" نامیده می شد در این قوم زندگی می کرده است. این پزشک آنقدر جنبه افسانه ای دارد که مانند "اسکلپیوس" برای یونانیان و "آسکولاپیوس" برای رومیان، تبدیل به داستان شده است. نوشته های کتابهای مختلف زبان پهلوی نشان می دهند که "تریتا" در جراحی نیز دست داشته است.

تریتا از خواص دارویی گیاهان مختلف نیز آگاهی کامل داشته و خود عصاره آنها را تهیه می کرده است. نام این پزشک نه تنها در تاریخ پزشکی ایران به جا مانده است، بلکه او در منطقه هندوستان نیز نخستین پزشک آریایی شناخته می شود. این نشان می دهد که او در زمانی زندگی می کرده که آریاییان هند و ایران از هم جدا نبوده اند. پس از تریتا در ناحیه "آریاویژ" در مکانی به نام "ورایماکرت" یک پزشک آریایی به نام "یما" توانست گروهی از بیماران پوستی و استخوانی و دندانی را از بیماران دیگر و افراد سالم تشخیص دهد و به درمان آنها بپردازد. ناگفته نماند که نام "یما" نیز مانند " تریتا" در کتب هندی ها آمده است. با وجود ریشه بسیار عمیق پزشکی در ایران خیلی ها بقراط را اولین کسی می دانند که تاریخ طب را به صورت منظم و مدون ارائه کرد و آن را از سحر و جادو جدا ساخت و می گویند طب مزاجی در واقع اساس روش درمانی بقراط و جالینوس بوده است. اما دکتر نجم آبادی در کتاب "تاریخ طب در ایران" ضمن اشاره به این مطلب می گوید: "مکتب طبی زرتشت، خیلی پیش تر از مکاتب طبی یونان در عالم وجود داشته است. اما به هر حال در میان مورخان در مورد مبدا طب مزاجی اتفاق نظر وجود ندارد". دکتر سیریل الگود نویسنده کتاب "تاریخ پزشکی ایران" در صفحه 36 این کتاب می نویسد: "تا آنجا که از اطلاعات به دست آمده معلوم می شود، در ایران قدیم وضعیت طب پیشرفته تر از آشور بوده است. حتی به جرات می توان پا را فراتر نهاده و گفت که ایرانیان اصول آن چیزی را که طب یونانی نامیده شده به یونانیان تعلیم داده اند. حتی خود یونانی ها هم فرضیه طبایع چهارگانه خود را یک فرضیه بیگانه می شناختند و به رسم آن زمان آن را ایرانی می نامیدند". بعد از انتقال دانش ایرانی، دانشمندان یونانی در علم طب پیشرفت زیادی کردند اما بار دیگر در جنگ های ایران و یونان بود که آثار طبی بقراط و دیگر اطبای یونانی به دست ایرانیان افتاد. در واقع در مدرسه جندی شاپور با ترجمه آثار مهم نویسندگان یونانی و به کمک دانشمندان ایرانی، پزشکی دوباره شکوفا شد. بعد از اسلام نیز با شکوفایی ترجمه کتب طبی یونانی و پهلوی، دانشمندان مسلمان بزرگی از جمله محمدبن زکریای رازی و ابن سینا ظهور کردند.

پیشرفت های علمی سریع مسلمانان موجب شگفتی جهانیان شده بود، طوری که هر کس به دنبال علم بود پا به این سرزمین می گذاشت. اما در اروپا شرایط متفاوت بود. در آن زمان در اروپا، نقاط بیمارستانی کمی وجود داشت و شیوه درمانی عملی چندانی مرسوم نبود، در حالی که در قلمروی اسلام بیمارستان هایی مجهز به بخش های مختلف با تخصص مختلف وجود داشت.

همچنین آورده اند که بیمارستان ها دارای کتابخانه، سالن تدریس و داروخانه های مجزا بوده است. در دوران پیش از رنسانس که اروپا تحت فرمان کلیسا اداره می شد، اروپایی ها کاری نمی کردند مگر با انگیزه های دینی و خرافات برگرفته از دین مسیحیت و در درمان بیماری ها نیز فقط به دعا درمانی می پرداختند. با فتح شهرهای مسلمانان توسط مسیحیان، آثار علم و فنآوری و تمدن مسلمین در این شهرها موجب تعجب اروپاییان شد. این مسائل موجب زمینه سازی "انقلاب رنسانس" در اروپا شد. در طی دوران رنسانس کتاب های دانشمندان مسلمان به زبان های اروپایی ترجمه شدند و این روند باعث پیشرفت اروپایی ها شد. گفته می شود که در زمینه طب، پس از انجیل کتاب "قانون" ابن سینا متداول ترین کتاب در اروپا شناخته می شده و طب ابن سینا برای مدت ها در اروپا تدریس می شده است. در این دوران بود که مسلمانان دچار جنگ های داخلی و حکم فرمایی حکام نالایق و سیاست های استعماری دولت های اروپایی شدند و به تدریج از علوم دور ماندند.

طب شیمیایی در مقابل طب مزاجی

بعد از رنسانس، اروپایی ها به دنبال این بودند که خود را از شرمندگی تقلید دانش از مسلمانان خارج کنند. بنابراین تلاش های بسیاری انجام دادند. برخی از آنان براندازی سنت های عربی را پیشه خود کردند. گفته می شود که شخصی به نام "پاراسلس" که کیمیاگری از سرزمین سوئیس بود و شروع به تدریس پزشکی در دانشگاه "بال" سوئیس کرده بود، در روز شروع تدریس خود کتاب "قانون" را در آتش سوزاند و این گونه فریاد کشید:

"با کمال بی باکی به شما می گویم که موهای پشت گردن من بیش از کلیه دانشمندان شما معلومات دارد و دکمه ای از کفش من از ابن سینا خردمندتر است و ریش من از آکادمی شما تجربه بیشتری دارد و..." و سپس رو به پزشکان حاضر در جلسه کرد و گفت: "کلید اصلی پزشکی و به ویژه درمان شناسی قبل از هرچیز در کیمیاگری است". این خودباوری او توسط اطبای اروپایی مورد تایید قرار گرفت و به این ترتیب مسیر طب تغییر یافت و از داروهای طبیعی به سمت داروهای شیمیایی تغییر مسیر داد.

شکوفایی چند هزار سال بعد

بعد از رنسانس و عقب ماندن کشورهای مسلمان از علوم مختلف از جمله علم پزشکی، سال ها و سالها کشورهای مسلمان محتاج دریافت دانش از غربی ها بودند اما در روی همین پاشنه نچرخید و حالا بعد از گذشت نزدیک به هزار سال باز هم کشوری به نام ایران از میان کشورهای مسلمان قد علم کرده و داعیه جایگاه علمی در عرصه پزشکی را دارد که به حق ادعای گزافی نیست.