و انزلنا الحدید فیها بأس شدید و منافع للناس

مختصری که هم اکنون تقدیم خوانندگان عزیز می شود، بخش دوم مقاله ای است که حاوی نگاهی گذرا و اجمالی به اهمیت و ارزش آب آهن تاب (تافته) از دیدگاه طب سنتی ایران است، قصد ما در این نوشتار کوتاه، آگاه نمودن کسانی است که دانسته یا نادانسته به موضوع تاخته اند و بدون آنکه به مطلب رسوخ داشته باشند و بتوانند برهانی علمی در مقابل آن اقامه نمایند، داد سخن داده اند، که باید گفت عِرض خود می بری و زحمت ما می داری.

در بخش اول به برخی از کاربرد های آب آهن تاب (تافته) در طب سنتی ایران پرداخته شد و در این بخش، ادامه مبحث تقدیم می گردد:

آب آهن تاب(تافته) و کم خونی فقر آهن:
همانطور که قبلاً اشاره کردیم موضوع زردی رخسار و رفع شدن آن با آب آهن تاب(تافته)، اشاره به موضوعی کم خونی دارد، افراد کم خون یا آنمیک با ویژگی رنگ پریده یا اصطلاح عمومی رنگ زردی یا زردی رخسار خود را نشان می دهند اصطلاح زردی رخسار در مخزن الادویه عقیلی آمده است(19) این، (اصطلاح) ارتباطی با صفرا یا ترکیبات آن ندارد زیرا هیچکدام از این موارد را در فهرست درمان آب آهن تاب(تافته) نمی بینیم این زردی و ضعف با زمینه کم خونی است و موضوعی است که امروز بیش از هر چیزی دیگری به عنوان بیماری نیاز به درمان در محافل پزشکی بخصوص بیمارهای زنان و اطفال مطرح می گردد، ویژگی این نوع از آب که دارای آهن یونیزه است می تواند راه حل بالفعل، بسیار مهمی برای کم خونی های فقر آهن باشد جالب آن است که تقویت طحال هم همزمان بوسیله  همین دارو انجام می شود لذا کم خونی را از مراکز اصلی آن نیز کنترل می کند(20)
اما از کاربرد های تخصصی آب آهن تاب(تافته) کاربرد آن در آسیت در افرادی است که به هر علت با ترشح آب به داخل فضای شکم و تورم آن مواجه هستند، آسیت چه از نظر شکل ظاهری و چه وضعیت زندگانی فرد تاثیر مخرب و رنج آوری به جای می گذارد، به اتفاق اکثریت منابع مورد بحث که به آن اشاره رفت از عوامل موثر در رفع استسقاء یا آسیت آب آهن تاب(تافته) است، مخصوصا در مخزن الادویه عقیلی خراسانی این موضوع تاکید شده است که باید تافتن مکرر گردد و این مطلب نیز توسط انطاکی در تذکره تائید شده است(21)
در مجموعه باقی مانده از کاربردهای آب آهن تاب(تافته) با چند بیماری مهم مواجه هستیم که زمینه تخصصی دارند؛ سلس البول در فردی که دچار خروج غیر ارادی قطره های ادرار یا Dribbling است پس از مصرف آب آهن تاب(تافته)، با تاثیر احتمالی ترکیبات موجود در آن بر روی مجاری خروجی ادرار، این عارضه به جانب بهبود می رود، در ارتباط با سیستم تناسلی و مجاری ادراری، قوه ی باه یا نیروی جنسی نیز مطرح است، در تمام منابع مذکور در بحث فوق الذکر به اتفاق تاثیر آب آهن تاب(تافته) در تقویت نیروی جنسی تایید شده است.
ابن نفیس در الشامل می گوید، آب آهن تاب (تافته) موجب تهییج جنسی است، اگر به فرد خورانده شود بدون آنکه آنرا بداند  (22) شیخ الرئیس می گوید: داروی تک و ساده در تقویت غریزه ی جنسی آب معدن آهن و آبی است که آهن سرخ شده را در آن خاموش کند(23) و به تبع این موضوع تقویت کلیه ها جزء موارد انتفاع از مصرف آب آهن تاب(تافته) است که جرجانی در مبحث مربوط به آن در "ذخیره" بحث می کند.
از جمله کاربردهای آب آهن تاب (تافته) در بیماریهای قلبی است، خفقان یا تپش قلب که حکیم ارزانی می گوید خفقان، عبارت است از تپان یا تپیدن قلب (palpitation)، این بیماری از جمله ی موارد به کار بردن آب آهن تاب(تافته) است، ابن سینا در قانون ضماد صندل و کافور آب آهن تاب (تافته) را مطرح کرده است(24). در مفردات مخزن الادویه آب آهن تاب(تافته) را به عنوان درمان مطرح کرده اند، عقیلی می گوید اگر سرد کردن آهن تافته در آب مکرر انجام شود بغایت موثر است(25).
یکی از کاربردهای بسیار وسیع آب آهن تاب (تافته) در ارتباط با سرد مزاجی است، طبیعت آهن گرم است. در خلاصه الحکمه آمده است که ماء الحدید یا آب آهن تاب (تافته) در اکثر امراض بارده نافع است. بنابراین در سرد مزاجان و بیماریهای سرد مزاج کاربرد پیدا خواهد کرد و به عنوان یک دستور کلی مفید واقع می شود.

منابع و ارجاعات
1)    ابن سینا. حسین بن علی. قانون در طب . کتاب سوم. جلد اول صفحه 540 ترجمه عبدالرحمن شرفکندی نشر سروش 1368
2)    ابن سینا. حسین بن علی. قانون در طب . کتاب سوم. جلد اول صفحه 353 ترجمه عبدالرحمن شرفکندی نشر سروش 1368
3)    ابن نفیس الشامل فی صناعه الطبیه جلد نهم صفحه 311 چاپ دانشگاه علوم پزشکی ایران
4)    عقیلی خراسانی شیرازی، محمد حسین خلاصه الحکمه جلد اول صفحه 462 انتشارات اسماعیلی سال 1385
5)    زکریای رازی، محمد "منافع الاغذیه و مضارها"
6)    جرجانی، محمد ابن احمد الحسینی جلد سوم صفحه 63 دوره چهارجلدی با مقدمه دکتر جلال مصطفوی چاپ بهمن
7)    انطاکی داوود "تذکره فی العلاج بالاعشاب" چاپ دار ابن هیثم مصر قاره صفحه 150
8)    عقیلی خراسانی میر محمد حسین مخزن الادویه تحقیق از سید مرتضی ابطحی نشر حبل المتین جلد دوم صفحه 397
9)    حسینی مومن تحفه المومنین صفحه 289 با مقدمه آقای روضاتی نشر مهدوی سال 1376
10)     به پاورقی شماره 5 مراجعه شود موضوع بهداشت غذایی
11)    رجوع شود به مبحث ماءالحدید مذکور در پانوشت بند 8 مذکور این مقاله
12)    عبارت ابن نفیس" و ینفع به المبطونین" در باب ماء الحدید است راجع به پانوشت 3 مذکور در مقاله
دیباچه کتاب مربوط به دکتر محمد مهدی اصفهانی و ناشر موسسه مطالعات تاریخ پزشکی و طب اسلامی دانشگاه علوم پزشکی ایران
13)    حکیم مومن حسینی مساله ی تاثیر بر درد را در مجموعه علائم با واژه " بغایت موثر" ذکر نموده است پانوشت 9 مذکور در مقاله
14)    ارزانی حکیم محمد اکبر طب اکبری جلد اول مبحث هیضه صفحه 608 که هیضه را حرکت مواد فاسده که به قی و اسهال مندفع می شوند و در منبع دیگر میزان الطب ارزانی (همان مولف) هیضه را دفع مواد هضم ناشده و فاسده از معده به طریق قی و اسهال می گوید صفحه 256 چاپ 1380 نشر سما
15)    منبع این بحث راجع است به پاورقی شماره 8 مذکور در این مقاله
16)    میزان الطب مبحث هیضه مذکور در پاورقی 14
17)    زکریای رازی محمد  منافع الاغذیه و مضارها مذکور در پاورقی 5 تحت عنوان آبی که آهن دارد صفحه 44 همان منبع
18)    عبارت ابن نفیس در الشامل این است" إذا اطفئ کراراً انفع دواء للمکلوب" جلد 9  صفحه 311
19)    عبارت عقیلی و آب آهن تاب جهت رفع زردی رخسار نافع است همان منبع صفحه 397
20)    بحث آکادمیک مبتنی بر علوم ملکولی آن در مجموعه کامل آب آهن تاب(تافته) خواهد آمد
21)     به منابع مذکور در پانوشت 7 و 8 مراجعه نمائید.
22)    عبارت از «الشامل فی الصناعه الطبیه» جلد 9 صفحه 311 است که بدینگونه است؛ ویهیج الباه إذا سُقِیَ من غیر ان یعلم به
23)    ابن سینا، حسین بن علی، قانون در طب، کتاب سوم، جلد سوم، صفحه 236 ترجمه عبدالرحمن شرفکندی نشر سروش 1368
24)    ابن سینا، حسین بن علی، قانون در طب، کتاب سوم، جلد اول صفحه 540 ترجمه عبدالرحمن شرفکندی نشر سروش 1368
25)    عقیلی خراسانی، میر محمد حسین، مفردات مخزن الادویه، با تحقیق مرتضی موحد ابطحی جلد دوم صفحه 397 نشر حبل المتین