نام های هندوانه

فارسی: خربوزه هندی و معروف به هندوانه

رومی: بِطیخ هندی، بطّیخ اخضر

عربی: دُلاع و دابوغ

هندی: تَربوزَ

طبیعت هندوانه: هندوانه دارای طبیعتی در اول درجه ی دوم، سرد و در آخر آن، تر است

انواع هندوانه: هندوانه از نظر رنگ دارای انواعی است: زردعسلی، زرد نباتی و سرخ که ممکن است دارای تخم هایی به رنگ سیاه، سرخ یا ابلق باشد.

بهترین نوع هندوانه: بهترین نوع هندوانه، رسیده شیرین شاداب شکننده بی ریشه است.

آیا رنگ هندوانه مهم است: خیر، تنها صفاتی از قبیل رسیده بودن، شیرینی، شکنندگی و بی ریشه بودن مهم است. زیرا این صفات نشان دهنده کمال رشد ترکیبات هندوانه است. به طور کلی مهم است که میوه هنگامی که به بوته اش وصل است، پخته و کامل شود. زیرا تنها در این صورت واجد خواصی – اعم از افعال کلی و افعال جزیی – که حکما برای آن ذکر کرده اند، خواهد شد.

خواص کلی هندوانه: هندوانه میوه ای تابستانی با خواص منحصر به فرد است:

• هندوانه، مولد خون رقیق است. بنابراین برای کسانی که خون غلیظ دارند، مناسب است.
• هندوانه مولد بلغم شیرین است که برای تعدیل مزاج بدن بسیار مفید است.
• هندوانه برای تعدیل مزاج افرادی که در معده و کبدشان صفرا تولید می شود، بسیار مناسب است؛ به خصوص برای افرادی که صفرای تولید شده در معده شان از نظر کیفیت، ردیء(نامناسب و بیماریزا) و از جهت کمیت، زیاد است. همچنین استفاده از هندوانه برای تعدیل مزاج افرادی که دارای بدنی لاغر، خشک و مزاجی گرم اند، به مراتب بهتر از تعدیل مزاج آنان به وسیله ترشی ها و مقطعات است. زیرا در استفاده از ترشی ها برای تعدیل مزاج، احتمال بروز ضعف در عصب معده وجود دارد؛ در حالی که در تعدیل مزاج به وسیله هندوانه این احتمال وجود ندارد.
• هندوانه در کل یک رطوبت دهنده مناسب است و در صورت توجه و رعایت آنچه در بخش مضرات هندوانه آمده است، می توان آن را برای مدت طولانی بدون دغدغه مصرف نمود.

بهترین وقت خوردن هندوانه: برای آن که از خواص هندوانه بیشترین استفاده و کم ترین ضرر را ببریم لازم است، بدانیم که بهترین اوقات مصرف آن چه وقت است. حکما، اعتقاد دارند که بهترین وقت خوردن هندوانه، بین دو وعده غذایی است. منظور از این جمله آن است که وقتی غذای اول از معده منحدر شده باشد یعنی عبور کرده باشد، بهترین وقت خوردن هندوانه است. زیرا خوردن هندوانه بلافاصله پس از خوردن غذا باعث فساد هضم است. همچنین ناشتا خوردن هندوانه مضر است به خصوص زمانی که هوا گرم، و عطش، بسیار غالب باشد.

مضرات هندوانه و نحوه اصلاح آن ها:

هندوانه با تمامی خواصی که دارد، خوردنش برای برخی از افراد مضر است:

• کسانی که در سِپُرز یا طحالشان مشکلی دارند در مصرف هندوانه باید احتیاط کنند. این افراد چنانچه بعد از خوردن هندوانه در سمت چپ شکمشان ( محل طحال ) احساس نفخ یا درد کنند، یا نوعی تیرگی در رنگ بدنشان مشاهده نمایند، یا در صُلبیه یعنی سفیدی چشمانشان کدورت و تیرگی ایجاد شود؛ باید بدانند که هندوانه برای آنها زیانبخش است. بر این اساس، این افراد باید از مصرف هندوانه خودداری کنند، در غیر این صورت نه تنها نفعی نمی برند بلکه دچار زیان می شوند.
• خوردن هندوانه برای افراد باردالمزاج و کسانی که دارای معده سرد هستند، مضر است. زیرا هندوانه سبب ازدیاد سردی در بدن یا معده می شود و خطر ضعف هاضمه را به دنبال دارد. ضعف هاضمه نیز به نوبه خود مسبب بسیاری از بیماری ها به خصوص ضعف نیروی جنسی و درد مفاصل در افراد باردالمزاج است. این دسته از افراد یا باید از خوردن هندوانه خودداری کنند یا حتما آن را با یکی از مصلحات مانند گلقند، عسل، قند و... میل کنند تا مضرات ناشی از مصرف هندوانه را به حداقل برساند. باز هم توصیه می کنم این دسته از افراد لازم است به دقت، علایم گفته شده را در خود مورد بررسی قرار دهند تا در صورت مشاهده فورا مصرف هندوانه را ترک کنند و به درمان ضررهای ناشی از مصرف هندوانه اقدام کنند.

هندوانه ضد حرارت خون و صفرا:

در کتاب میزان الطب که تالیف حکیم محمد ارزانی است درباره حرارت چنین آمده:

"بدان که حرارت را به پارسی گرمی گویند و نشان گرمی: غلبه تشنگی، سوزش و زردی یا سرخی عضو، از سردی راحت یافتن"

این علایم در صورتی است که حرارت غالب بر بدن نوعی سوء مزاج گرم ساده باشد. لیکن اگر سوء مزاج، مادیِ دموی یا مادیِ صفراوی باشد، علایم دیگری هم در بدن پدیدار می شود.

علام سوء مزاج مادیِ خون: اگر سبب حرارت زاید در بدن سوء مزاجِ مادی خون باشد، علایم زیر در فرد پدیدار می شود:

• گرانی سر
• خمیازه ( فاژه )
• پینکی ( چرت )
• کندی حواس
• شیرینی دهان
• سرخی رنگ بدن
• سرخی زبان
• دمل و بثره
• خون آمدن از بن دندان یا بینی
• کسل و کاهلی
• درد اعضاء

این تغییرات در خلط خون ممکن است به سبب یکی از علل زیر به وجود آید:

1. مقدار خون از حد اعتدال بیشتر شود.
2. قوام خلط خون بیشتر شده باشد و به اصطلاح خون غلیظ شود.
3. قوام خلط خون کمتر از حد متوسط آن شده باشد. یعنی رقیق شود.
4. خلط خون دچار عفونت شود.

توجه: ممکن است خلط خون، بدون عفونت گرم شود. این تغیُّیرِ خود به خودی در درون خون به واسطه نوعی کیفیت غالب بر آن به وجود می آید. مانند آن که فرد مدتی در هوای گرم یا زیر آفتاب مانده باشد و به سبب آن، خون بدن گرم شود.

در مواردی که خلط خون دچار حرارت شود، به تعبیری "به جوش آمدن خون" گفته می شود. در چنین مواردی مصرف هندوانه باعث تسکین جوشش و حرارت خلط خون می شود. زیرا هرچه که دارای طبیعت سرد باشد، ضد حرارت است. مانند تخم کاسنی، تخم کاهو، تخم گشنیز، گل سرخ، آب لیمو، سکنجبین، شربت عناب، شربت صندل و شربت کدو.

علائم سوء مزاج مادی صفراوی: خلط صفرا یکی دیگر از خلط هایی است که اگر از حال طبیعی خارج شود و به اصطلاح سوء مزاج صفراوی پدید آورد، علایم زیر را در بدن نمایان می کند:

-          زردی رنگ بدن، زبان و زردی چشم

-          تلخی دهان

-          خشکی و درشتی زبان

-          خشکی بینی

-          تشنگی مفرط

-          ضعف اشتهای طعام

-          غثیان (تهوع)

-          قُشَعریره (لرز)

صفرا خلطی است که از خلط خون رقیق تر، سبک تر و گرم تر است. خلط صفرا برای آن که خون را به تمامی مجاری تنگ برساند، همراه آن در بدن جاری می شود. از سویی برای آن که قادر به نفوذ در مجاری ضیق(تنگ مثل مویرگ) باشد، نیاز به کمی حدَّت دارد. حدَّتِ طبیعی صفرا، برای بدن مشکلی ایجاد نمی کند. اما وقتی صفرا بیش از حد گرم می شود. حِدًّتش افزایش می یابد و شخص در بدنش احساس وَخز و نخز[1] می کند. این کار برای فرد احساس ناراحت کننده ای پدید می آورد.

هندوانه با تسکینی که در حرارت صفرا ایجاد می کند، باعث می شود تا حِدَّت آن نیز شکسته شود و فرد را از اذیت آن خلاصی بخشد. برای دفع صفرای زاید در بدن به جز هندوانه، می توان از داروهایی که در تسکین حرارت خون گفته شد استفاده کرد.

تعلیم: در صورتی که بخواهد تبرید یعنی سردی رسانی هندوانه را افزایش دهند، باید هندوانه را همراه شکر مصرف کنند.

منابع:

مخزن الادویه

خلاصه الحکمه

نویسنده :محمد عبادیانی

[1] - وخز به معنی ادراک و احساس به حالتی که گویا سوزن بر بدن فرو می برند و نخس یعنی احساس و ادراک به حالتی که گویا خار و پیکان بر بدن فرون می برند. ( عقیلی خراسانی، 1385 )