پدران ما و پدران پدران ما، طی قرن های متمادی و در طول هزاران سال تاریخ مدون بشر نه تنها در ایران بلکه در سراسر جهان به پیروی از دستورهای حکیمانه پزشکان قدیم که متکی به یک سلسله تحقیقات و بررسی های دقیق علمی و تجربی بود این علایم و عوارض را می شناختند و به خطرهای غیرقابل جبران آن آگاه بودند.

به عنوان پیشگیری و درمان و مانند یک واکسیناسیون علیه کلیه بیماری ها، در اول فصل بهار به مدت 20 الی 30 روز با شاهتره و کاسنی رژیم می گرفتند. همین رژیم آن ها را در سراسر سال یا حداقل چندین ماه از ابتلا به انواع بیماری ها در امان نگه می داشت به طوری که کم کم اجرای این دستور سودمند بهداشتی به صورت یکی از عادات و آداب ملی درآمده بود (متأسفانه تمدن جدید همراه با نابود کردن همه شعائر و سنن قدیم این اصل محکم بهداشتی را نیز از بین برد و درنتیجه بشر تیره روز در معرض ابتلا به انواع و اقسام بیماری ها قرار گرفت و ما امروز کفاره غفلت و غرور دانشمندان را باید بپردازیم.

1- مشخصات شاه تره

قبل از اینکه به شرح خواص درمان بخش شاه تره بپردازیم از نظر کمال اهمیتی که این گیاه دارد باید نکته ای را یادآوری کنیم که به عنوان نمونه روی سایر گیاهان دارویی نیز قابل تطبیق است و آن عبارت است از ذکر نام علمی گیاه، تعلق آن به طبقه بندی گیاهان دارویی، محل رویش و استفاده از مأخذ علمی برای پی بردن به خواص دارویی آن.

شاه تره از نظر طبقه بندی گیاهی از تیره شاه تره و شامل 5 جنس و 170 نوع گونه است. این 170 نوع گونه که اختلافات جزئی از نظر گل، برگ، ساقه، شاخه و ... با یکدیگر دارند، در نقاط مختلف جهان می رویند. بدیهی است که از نظر خواص درمانی نیز این گونه های مختلف کم و بیش اختلافاتی با یکدیگر دارند و حتی بعضی ها اصلاً فاقد خواص دارویی هستند. یکی از این 170 گونه که در اروپا می روید و در ایران وجود ندارد نامش به زبان فرانسه فومتر و نام علمی آن فوماریا افیسینالیس است و اروپاییان فقط همین را معمولاً در طب به کار می برند. شاه تره ای که در ایران می روید گونه دیگری است که نام علمی اش فوماریا پارویفلورا است. این شاه تره در اروپا نیز وجود دارد و با اینکه به عقیده خود اروپاییان از نظر خواص طبی، چندان تفاوتی با فوماریا افیسینالیس ندارد با این همه مصرف آن معمول نیست.

در این مورد تکلیف ما چیست؟ اگر ما بخواهیم خواص طبی شاه تره را بنویسیم از کدام منبع باید استفاده کنیم؟ در کتاب های اروپایی خواص طبی فوماریا افیسینالیس را شرح داده اند نه خواص طبی شاه تره ای که در کشور ما می روید، در عین حال آنچه از نظر دانشمندان ما و دانشگاه های ما موثق، معتبر و دارای ارزش علمی معرفی شده است همان مأخذ و منابع خارجی است. برای حل این مشکل که نظیر آن در سایر موارد نیز هست فقط یک راه وجود دارد که به آن وسیله خواهیم توانست گیاهان دارویی کشور خودمان را با جرأت و اطمینان کامل به مصارف درمانی برسانیم و آن مراجعه و استناد به کتب طبی قدیم ایران است که خواص دارویی گیاهان بومی ایران را در آنها منعکس کرده اند. ممکن است کسانی ایراد گرفته و بگویند که پزشکان قدیم ایران در این باره اطلاعات ناقص و احتمالاً غلطی داشته اند که مستند به اصول و مبانی علمی نیست و در قرن بیستم با توسعه شگرف همه علوم و از جمله علم طب مخصوصاً درمان شناسی استناد به کتب طبی قدیم امری باطل و بیهوده است. در جواب می گوییم که اگر در هر علمی ما شاگرد مکتب اروپا هستیم در مورد خواص گیاهان دارویی مدت هزار سال است که آنان شاگرد مکتب ما هستند حتی در همین قرن بیستم نیز پزشکان اروپا که پیرو طب گیاهی هستند نتوانسته اند بیشتر از آنچه پزشکان قدیم ایران درباره خواص درمان بخش گیاهان دارویی گفته اند، چیزی بگویند و هر چه تاکنون طی قرن های متمادی نسل به نسل دراین باره شرح داده اند، افتباس از قانون ابن سینا و تحفه حکیم مؤمن است.

برای اثبات این مطلب کتاب گیاهان دارویی تألیف دکتر علی زرگری استاد دانشکده داروسازی دانشگاه تهران را انتخاب می کنیم که از روی کتاب های علمی جدید تنظیم شده است و از هر لحاظ بهترین مرجع صلاحیت دار علمی برای استناد مطالب مربوط به طب گیاهی است. مندرجات این کتاب را از لحاظ خواص درمانی گیاهان دارویی با مندرجات تحفه حکیم مؤمن مقایسه می کنیم.