1. بید ( Salix Alba):

درخت بید که برای عام و خاص شناخته شده است، حاوی ماده ای به نام سالیسین که در بدن تبدیل به اسید سالیسیلیک می شود. سالیسین و اسید سالیسیلیک و دیگر اعضای این خانواده تقریباً دارای اثرات کم و بیش مشابه می باشند ابن سینا در رابطه با بید که به عربی خلاف نامیده می شود می نویسد: ((رماده یقلع الثالیل طلاء بالخل)) (ترجمه: خاکستر بید مخلوط با سرکه ثالیل را قطع و قمع می کند.) ((ثالیل)) جمع ((ثؤلول)) است و فرهنگ عربی انگلیسی المورد تألیف دکتر روحی البعلبکی ثولول را معادل Wart و Verruca ترجمه کرده است. بنابراین طبق نظر ابن سینا خاکستر بید همراه با سرکه درمان مؤثری برای زگیل و میخچه می باشد. در طب جدید اسید سالیسیلیک را به عنوان کراتولیتیک در درمان زگیل و میخچه بکار می برند.

همچنین صاحب القانون فی الطب ذیل ماده ((خلاف)) که همان بید است. آورده است: ((مسکن للصداع)) بید تسکین بخش سردرد است. در کتاب فارماکولوژی Katzung سالیسیلات در دسته ضد التهابی غیر استروئیدی تقسیم می شود و اعضای این خانواده در درمان خفیف تا متوسط استفاده می گردد.

2. سورنجان

(Colchium Automnale)

ابن سینا در مورد سورنجان می نویسید: ((ینفع من النقرس و یسکن الوجع فی الوقت ضماداً)) (ترجمه: برای نقرس مفید است و بصورت ضماء، درد را بسرعت تسکین می بخشد) و همچنین در کتاب اختیارات بدیعی تألیف علی بن حسینی انصاری شیرازی از علمای قرن هشتم صفحه 238 آمده است: ((مسکن درد مفاصل بوده و نقرس و خدر را نافع بود)) و نیز در کتاب الابنیه عن حقایق الادویه تألیف موفق الدین ابومنصورالهروی که در قرن چهارم به زبان فارسی تألیف شده است در صفحه 194 می خوانیم: ((و سورنجان سپید نقرس را منفعت کند.)) و ابن نفیس در کتاب الموجز فی الطب می گوید: ((و هو تریاق المفاصل و یسکن النقرس فی الوقت ضماداً)) (ترجمه: و سورنجان و تریاق و پادزهر مفاصل است و درد نقرس را به صورت ضماد به سرعت تسکین می بخشد.) همانطور که مشخص است قدما از سورنجان در درمان حمله حاد نقرس سود می جسته اند و آن را دارویی مؤثر می دانسته اند و اکنون نیز برای درمان حمله حاد نقرس از کلشیسین که از مواد مؤثر سورنجان می باشد برای همین منظور استفاده می شود.

3. شیرین بیان

(Glycyrrhiza Glabra)

این گیاه که در کتب مفردات طب سنتی به ((سوس)) و عصاره تغلیظ شده ریشه آن به ((رب السوس)) معروف است. در طب سنتی مصارف عدیده ای از جمله در بیماریهای دستگاه گوارش داشته است. ابن سینا در این رابطه می نویسد: ((ینفع من التهاب المعده)) (ترجمه: شیرین بیان برای التهاب معده مفید است.) و نیز در کتاب مخزن الادویه تألیف عقیلی خراسانی از دانشمندان قرن دوازدهم ذیل ماده ((سوس)) آمده است: ((مسکن التهاب معده ... مدربول.)) گلیسریزیک اسید و کاربنوکسولون (Carbenoxolone) دو ماده مؤثره ای هستند که از شیرین بیان به دست می آیند. قدرت شیرین کنندگی گلیسریزیک اسید پنجاه برابر شکر می باشد، در کتاب طب داخلی هاریسون در مبحث درمان زخم معده ذکر شده است که این دارو شکایت های بیمار را کاهش می دهد و شانس بهبود زخم معده را افزایش می دهد، همچنین آمده است که این ماده طول عمر سلولهای اپی تلیال مخاط معده را افزایش می دهد و ترشح و قوام ترشحات مخاط معده را افزایش می دهد ولی به علت اثرات مشابه آلدوسترون این ماده موجب احتباس آب و نمک در بدن و متعاقب آن ایجاد فشار خون می شود.

با توجه به مطالب بالا شیرین بیان داروی مناسبی در درمان زخم معده می باشد و اگر اشکالی بر آن وارد باشد، ایجاد فشار خون توسط Carbenoxolone می باشد. قابل ذکر است که Carbenoxolone یک جزء از اجزاء متعدد تشکیل دهنده شیرین بیان می باشد و معمولاً مواد طبیعی یک مجموعه کامل از مواد مؤثره می باشد که معمولاً این مواد اشکالات و نقصان یکدیگر را می پوشانند. در طب سنتی نه تنها شیرین بیان عامل فشار خون نیست بلکه در مخزن الادویه آن را ((مدربول)) معرفی می کند.

4. خشخاش

(Papavera Somniferum)

در قانون در رابطه با عصاره خشخاش سیاه افیون آمده است:

1. ((مخدر)) ترجمه: بیحس کننده و Anesthetic است:

2. ((مسکن لکل وجع)) ترجمه: تسکین دهنده تمامی دردها است.

3. ((یسکن السعال)) ترجمه: سرفه را تسکین می بخشد.

4. ((یحبس الاسهال)) ترجمه: اسهال را بند می آورد.

در کتاب فارکولوژی Katzung در مبحث مصرف بالینی ضد دردهای مخدر پنج کاربرد بالینی برای این دسته از داروها ذکر کرده است و تنها یک مورد اضافه در این رابطه بیان شده است و آن استفاده از ترکیبات این خانواده در درمان Pulmunary edema می باشد.

5. اطریلال (Ammi majus):

در کتاب اختیارات بدیعی صفحه 15 آمده است: ((و در مداوای بهق و برص بغایت سودمند بود و بعضی تنها مستعمل کنند و بعضی یک درم از آنها با دانگی عاقر بسایند و به عمل سرشته فرو برند و یکساعت یا دو ساعت در آفتاب نشینند چنانکه عرق کنند و گاه باشد که جای جای آبله بزند و آب زردی از او روانه شود یا روز دیگر بامر خدا آبله بزند و باز آن موضع رنگ بدن بگیرد خاصه این زحمت اگر در موضع گوشت مند باشد سودمند بود زود و آسانتر زایل گردد و این مجرب است و بکرات این امتحان شده است اما بشرط آنکه اول تنقیه کرده باشند بعد از آن این دارو را استعمال کنند و باید که در تابستان بود که آفتاب در کمال گرمی باشد.))

اطریلال حاوی ماده Methoxalen می باشد که در طب جدید از آن در درمان Vitilgo به صورت موضعی و خوراکی استفاده می شود. جالب توجه آنکه مصرف خوراکی استفاده می شود.

جالب توجه آنکه مصرف خوراکی Methoxalene عوارض جانبی شدیدی دارد که از جمله آنها مسمومیت کبدی می باشد ولی مصرف کل گیاه که علاوه بر متوکسالن حاوی مواد فراوان دیگری می باشد که آفرینش در آن به ابودیعت نهاده است و حتی در مصرف طولانی مدت (600 – 180 روز) مسمومیت کبدی نداده است.