مزاج: در رسالۀ افیونیه حکیم میرعمادالدین محمود شیرازی قهوه را سرد و خشک در درجۀ دوم گفته است.

میرزا قاضی گفته است : که سردی آن به سر حدد ضرر رساندن نمی رسد و بین سردی و خشکی آن تساوی است.

حکیم سالک الدین یزدی گفته است: برودت و سردی آن در اول درجه دوم است و خشکی آن درسوم است. (چرا که افراط آن یبوست دماغ و بی خوابی و خشکی مزاج می آورد.)

شیخ داوود انطاکی می گوید: در اول گرم است و در دوم خشک و شایعه است که سرد و خشک است و ممکن است پوست آن گرم و مغز آن معتدل یا سرد در اول باشد و آنچه که باعث می شود فکر کنیم سرد است عفوصت وگس بودن آن است و تجربه مشخص شده است که جهت خشک گردانیدن رطوبات و سرفه های بلغمی و ادرار و آب ریزش بینی مفید است, که همگی به دلیل گرم خشک بودن است.

حکیم میر محمد مومن در تحفه گفته است : در گرمی معتدل و خشکی بر آن غالب است و قشر آن گرم تر و خشک بر از آن است.

حکیم عقیلی خراسانی نیز در مورد مزاج قهوه گفته است: مرکب القوی است. خصوصاً تازه آن . چرا که دارای دو جزءِ می باشد. یکی لطیف گرم و تر ودیگری کثیف سرد وخشک. اگر تازه تر باشد آن جزو اول یعنی گرمی و تری غالب است و اگر کهنه گردد به تدریج کم و زایل می شود.

و اگر قهوه را بریان کنند. گرمی و تری آن زایل می گردد و در نهایت تازۀ آن خصوصاًَ قشر خام آن گرم و خشک است و کهنۀ آن خصوصاً بریان آن سرد و خشک است و هر چه کهنه تر شود و بریان گردد. سردی و خشکی آن بیشتر می شود.

افعال و خواص : نوشیدن آب پختۀ قهوه باز کنندۀ گرفتگی ها است به دلیل آنکه پادزهر است و مسکن دردها و به جریان در آمدن و غلیان خون می گردد و تندی و گزیدگی صفرا و سودا و سوخته شدن آنها را از بین می برد.

علاوه بر آن رقیق کننده و صاف کننده اخلاط است و غلظت آنها را از بین می برد. و بنابر این در تب های دموی و صفرایی و سودایی خصوصاً در ابتدا و پس از حصبه و آبله و ربع مفید است و یرقان را نیز سودمند است .

قهوه ملین طبع است و جاری کنندۀ ادرار و خشک کنندۀ رطوبات است و به جهت سرفه بلغمی و آب ریزش بینی و رفع ماندگی و خستگی مفید است. قهوه معده را تقویت می کند و انواع سردردها و آماس های چشم (رمد) را از بین می برد. و مانع صعود بخارها به مغز است. بعضی گفته اند قهوه برای بواسیر نیز مفید است.

ضماد قهوه و عسل: جهت شکستگی عضو در رفته کار برد دارد.

جوشانده قهوه با عسل: جهت سرفه های گرم و تر استفاده می شود. و سرفۀ بلغمی و آب ریزش ها و رخوت و تنبلی معده را با خشک کردن رطوبات آن و صعود بخارات آن به دماغ التیام می بخشد.

نیم بریان کردن قهوه : اسهال و پرخوابی و تشنگی و صبر بر بی خوابی و تشنگی درمان می کند بدون آنکه آزاری به شخص برسد و طبعش دگرگون شود.

در ضمن ماندگی ، رخوت و سستی در سفرها و حرکات و کارهای سخت را از بین می برد.

مضرت قهوه: گفته اند سردرد می آورد، لاغر می کند و باعث بیداری و زرد شدن چهره و کم شدن قدرت باه می گردد.منی را کاهش می دهد و خفقان قولنج ، نفخ، مالیخولیا، کابوس می آوردو دستگاه تنفس را خشک می کند. در ضمن بواسیر آورده و بارد المزاجان (سرد مزاجان) که اخلاط فاسده در آنها غلبه دارد برایشان بسیار مضر است.

البته اغلب این مضرت ها در قهوۀ کهنه که بسیار بریان شده و سیاه باشد بیشتر است نه خام آن. خصوصاً قشر آن در بعضی مزاج ها محرک نیروی جنسی و هضم کنندۀ غذا است و بنابراین با خوردن خرما و میوه های گرم اصلاح می گردد.

چون قهوه برای قلب مضر است بهتر است با مروارید ساییده شده مصرف گردد.

جهت تقویت قلب قهوه را با زعفران بنوشند. بعد از خوردن افیونیات رافع خستگی و ماندگی و رخوت و سستی است و شخص را شکفته می کند.

مصلح قهوه: زنجبیل ، دواءالمسک، نبات و گلاب است. (مخزن الادویه)

از نظر حکیم عمادالدین محمود طبیب قهوه طبیعی سرد و خشک دارد. گویا هر دو در درجۀ دوم هستند.

پختۀ قهوه در تسکین دردها و ایجاد نشاط مفید است و بیداری می آورد و زاهدان برای شب زنده داری به آن رغبت  دارند و جوششش خون و ثوران آن را تسکین می دهد و در جلوگیری از تندی صفرا و گزندگی آن را سودبخش است. و سوختگی سودا و غلظت آن را کم می کند. بنابراین در تب های دموی و صفراوی خصوصاً حصبه و آبله مفید است و رنگ ادرار را کم می کند . بدون آنکه سودا را حبس کند و رطوبات را نضج دهدو اگر هنگام یرقان بخورند مفید است و طبع را نرم می کند و ادرار را جاری می گرداند و گفته اند که برای بواسیر مفید است خصوصاً هنگامی که دلیل آب سوختن خلط سودا باشد و غلظت اخلاط باعث آن باشد  چون قهوه تصفیه و رقیق کننده است بنابراین در اشکالات موجود در کثرت و کاهش اخلاط مفید است و پندار عمادالدین محمود طبیب آن است که برای جذامیان هم مفید است چرا که تصفیه و رقیق کننده است.

و کسی که آن را می نوشد بر گرسنگی و تشنگی صابر می شود . خصوصاً در سفرها که هوا گرم و آب کم است.

طریق ساختن قهوه: برای یک شربت آن که 5 مثقال تا 10 مثقال باشد در هشتاد مثقال آب بجوشانند تا سی مثقال بماند و صاف سازند و گرم بیاشامند، سرد آن بسیار بد است و جوشیده آن نیز خوب نیست به قلب ضرر می رساند و مولد خفقان است.

مصلح آن : دواءالمسک و نبات و امثال اینها است و یا زعفران را به داخل آن بریزند و قبل از آنکه سرد شود صاف کنند تا ناخالصی های آن قوت نگیرد . تکرار خوردن آن در روز خوب نیست و بهتر است که روزی یک بار نوشیده شود و شرب و نوشیدن آن یک روز در میان پسندیده است و مانند افیونیات اعتیاد ندارد . مگر آن را ناشتا بنوشند بهتر است و لی اکثراً روی غذا خورده می شود.

منبع: رسالۀ افیونیه، حکیم عمادالدین طبیب، به تصحیح: وجیهه پناهی، دکتر رسول چوپانی ،ص 167،16